«Қазақстан – тұрақты даму мақсаттары қағаз жүзінде қалмаған санаулы елдердің бірі», — дейді Қазақстанның Азаматтық Альянсының этика, идеология және гуманизация жөніндегі комиссары Жанна Исингарина.
Алматыда Орталық Азия мен Ауғанстан үшін тұрақты даму мақсаттары бойынша БҰҰ өңірлік орталығын құру туралы келісімге қол қойылуы — бүкіл халықаралық жұртшылық үшін өңірдің керектігі туралы маңызды және қуатты сигнал болып табылады, ол жаһандық картада аса маңызды акторға айналады. Бұл туралы президент Тоқаев мәлімдеді. Бүгінде Қазақстан Республикасы орнықты даму мақсаттарын ілгерілетуге белсенді қатысады. ТДМ негізгі бағыттарын іске асыру туралы пікірімен біздің редакциямызбен танымал мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақстанның Азаматтық Альянсының әдеп, идеология және ізгілендіру жөніндегі комиссары, ҚР корпоративтік коммуникациялар қауымдастығының президенті Жанна Исингарина бөлісті.
• Жанна Серікқызы, үшінші тамызда Алматыда Орталық Азия мен Ауғанстан үшін орнықты даму мақсаттары бойынша БҰҰ өңірлік орталығы ашылды. Бұл орталықты құрудың маңыздылығы неде?
• Біз үшін бұл аса маңызды оқиға – кезекті халықаралық құрылым ғана емес, іс жүзінде аймақ пен әлем арасындағы диалогтың жаңа деңгейі. Алматы әрқашан әртүрлі мәдениеттер тоғысқан қала болды, енді ол өзіндік «Орталық Азияның Женевасына» айналуда, ол тек экономикалық немесе экологиялық мәселелер ғана емес, сонымен бірге адамгершілік, этика, адам және жануарлар құқығы мәселелері де талқыланатын орынға айналуда.
Өңірлік орталық – бұл Орталық Азия мен Ауғанстан мәселелері алғаш рет Тұрақты даму мақсаттары призмасы арқылы, яғни кешенді түрде қарастырылатын алаң. Бұл дегеніміз – денсаулық сақтау, тұрақты қалалар, әлеуметтік әділеттілік, биоэтика сияқты көптеген бағыттардың өзара байланыста қаралуы. Біздің еліміз үшін — бұл әлемдік қауымдастықтың сенімінің дәлелі болып табылады. Орталықты құру туралы шешімді БҰҰ Бас Ассамблеясының 152 елі қолдады. Азаматтық қоғам үшін бұл адамдардың, еріктілердің, сарапшылардың үнін халықаралық деңгейге жеткізу және ізгілендірудің сән-салтанат емес, қоғамның қауіпсіздігі мен тұрақтылығының негізі екенін көрсету мүмкіндігі.
• Қазақстан ТДМ-ны ілгерілету үшін қандай қадамдар жасауда? Ең жақсы нәтижелер қай бағытта?
• Қазақстан – тұрақты даму мақсаттары қағаз жүзінде қалмаған аймақтағы санаулы елдердің бірі. Менің ойымша, бастысы Президент Тоқаев «Әділетті Қазақстан» бағыты деп белгілеген декларациядан нақты реформаларға көшу.
2021 жылы қабылданған «Жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы» заңға қараңыз, бұл ТДМ 16 «Бейбітшілік, әділдік және тиімді институттардың» тікелей көрінісі. Заң өте озық: ол алғаш рет жануарларды ауырсыну мен азапты бастан кешіруге қабілетті тіршілік иелері ретінде мойындады. Немесе ТДМ 3 «Денсаулық және әл-ауқат» алыңыз: құтыру және басқа аурулармен күресу қазір жаппай ату арқылы емес, вакцинация бағдарламалары арқылы жүргізілуде. Бұл ДДҰ қолдайтын өркениетті, ғылыми көзқарас.
Қазір тек заңды орындау мәселесі ғана емес, әсіресе жергілікті жерлерде — гуманистік тәсілдерді жиі елемейтін немесе әдейі тежейтін әкімдіктер тарапынан да проблемалар бар. Сонымен қатар, кейбір депутаттардың бастамалары да алаңдаушылық тудырады — олар бюджет қаражатын ұйымдасқан қылмыстық топтардың мүддесіне пайдалану бойынша бұрыннан қалыптасқан схемаларды бүркемелеп отыр деген негіз бар. Бұл жағдай халықтың қорқынышы мен сенімсіздігін арттырып отыр, ал бұл өз кезегінде әкімдіктер мен тиісті министрліктің әрекетсіздігімен одан әрі ушығуда.
Егер даму туралы айтатын болсақ, даму байқалады: қоғамдық бақылау ерте ме, кеш пе шындыққа айналады және бұл бақылаудың ең тиімді тетігі; ҮЕҰ, сарапшылар мен халықаралық ұйымдардың қатысуымен жұмыс топтары пайда болды. Ең бастысы, адамдардың санасы өзгеруде, гуманизм туралы әңгіме «тек жануарлар туралы» болудан қалды, ол қауіпсіздік, денсаулық, қоғамның имандылығы туралы екені түсінікті болды.
• «Жануарларға жауапкершілікпен қарау жөніндегі Алматылық бастама» нені қамтиды? Ол іс жүзінде қалай жүзеге асырылуда? Бұл бастаманы кім көтерді, оның мақсаты қандай және оған қатысушылар қандай қиындықтарға тап болып отыр?
• «Алматылық бастама» өте қарапайым, бірақ азапты жағдайдан туды: заңның бар екенін көрдік, бірақ іс жүзінде оның күші жойылуда: иттерді ату жалғасуда, кейбір жерлерде залалсыздандыру немесе тіркеу жоқ, барлығының ауыртпалығын көтеретін еріктілер қолдаусыз қалып, әлі де қысымға ұшырауда.
Бастамашылар — біздер Алматы\Қазақстан Азаматтық Альянсының азаматтық секторы, заңгерлер, экологтар, журналистер болдық. Біз: жеке жұмысты доғарайық, Президент Әкімшілігінен бастап, шағын баспанадағы еріктілерге дейін барлығын бір үстел басына жинайық дедік. Бұл платформа осылай пайда болды.
Бастамаға не кіреді? Біріншіден, дәлелді бағдарламаларды ілгерілету: ҰЗВҚ (ұстау–залалсыздандыру-вакцинация-қайтару), чиптеу, қоғамдық ветеринария. Екіншіден, қоғамдық бақылау: заң бізге бақылау жасап, әкімдіктерден есеп беруді талап етуге мүмкіндік береді. Үшіншіден, тәрбие: жауапкершілік мәдениетін тәрбиелемей, басқа ешнәрсе жұмыс істемейді. Жанашырлық пен эмпатия қауіпсіз қоғамды құрайды.
Қиындықтар? Олар жүйелі. Жергілікті қарсылық, ресурстардың жетіспеушілігі, бірыңғай ақпараттық саясаттың болмауы. БАҚ көбінесе иттердің шабуылын ғана көрсететін хайпты қуады және адамдарға жұмыс істейтін гуманистік шешімдер бар екенін ешкім түсіндірмейді. Бұл бастаманың кезең-кезеңімен күресуде.
• Жүргізіліп жатқан жұмыстың нәтижесі қандай деп ойлайсыз? Алаң кеңейіп жатыр ма, халықаралық деңгейге шығып келе ме?
• Әсері бар және ол қазірдің өзінде көрінеді. Біріншіден, «Алматылық бастама» платформасының өзі тұрақты болды. Бұрын бұл бір реттік акциялар, дөңгелек үстелдер «кездейсоқ» болса, қазір бұл тұрақты диалог. Бізге тек қазақстандық үкіметтік емес ұйымдар ғана емес, Қырғызстан мен Өзбекстаннан келген әріптестер де қосылып жатыр.
Екіншіден, мемлекеттің қатысуы артты. Соңғы дөңгелек үстелге Президент Әкімшілігінің, Парламенттің, халықаралық ұйымдардың, соның ішінде БҰҰ-ның аймақтық орталығының өкілдері қатысты, олар да біз сияқты ізгілендіру, ҰЗВҚ, қоғамдық бақылау сияқты сөздерді айтып отыр.
Ең бастысы, біз адамдардың басындағы көзқарасты өзгерте бастадық. Ата-аналар балаларының мектепте адамгершілікке тәрбиелеу сабақтарынан кейін жануарларға басқаша қарайтынын, жауапкершілігі артып, мейірімді бола бастағанын жазғанда, нағыз нәтиже осы. Біз тек иттерді жайлы ғана емес, болашақ ұрпақ туралы айтамыз.
• Қазақстанның азаматтық секторы өкілдерінің Алматылық бастаманы жүзеге асыру бойынша қандай жоспарлары бар?
• Біздің жоспарымыз өршіл, бірақ шынайы. Біріншіден, БҰҰ өңірлік орталығымен бірлесіп Алматыда ТДМ және биоэтика бойынша білім қорын құру. Бұл сарапшылар, студенттер, еріктілер тәжірибе алмасатын, зерттеулер мен оқу бағдарламаларын жүргізетін орын болады.
Екіншіден, қоғамдық бақылауды кеңейту: әр аймақта заңның орындалуын қадағалайтын және өз тұжырымдарын Парламент пен Президент Әкімшілігіне тікелей жеткізе алатын азаматтық платформалар болуы керек.
Үшіншіден, 5 жыл бойына білім беру науқанын насихаттау: мектептер, университеттер, әлеуметтік желілер, теледидар арқылы. Біз гуманистік қарым-қатынастың «сәнді үрдіске» емес, мәдени нормаға айналуын қалаймыз.
Төртіншіден, Президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаевтың бағытын кәсіби емес орындаушылардың және жосықсыз лоббистердің бұрмалаулары мен шабуылдарынан қорғау.
Және де, ең бастысы — Қазақстан бүкіл өңір үшін үлгі болуы: ізгілендіру-әлсіздік емес, мемлекеттің күші екенін көрсету. Бұл елді қауіпсіз, әділ және инвестициялық мен халықаралық серіктестік үшін тартымды етеді.