Арнайы INFO MONITORING үшін Қазақстанның халық дипломатиясы орталығының вице-президенті Виталий Колточник Қазақстанның жаңа үлгідегі орта держава ретіндегі рөлі және өзгермелі әлемдегі біздің еліміздің гуманистік стратегиясы туралы талдамалық мақала дайындады. Ары қарай оның авторлық материалы.
Бүгінде Қазақстан – шығыс пен батысты байланыстырушы көпір ғана емес. Бұл – мағына құраушы мемлекет, өңірлік тұрақтылықтың жобалаушысы және жаһандық үрдістерге бейімделіп қана қоймай, жаңа бағыттарды қалыптастыратын сирек ойыншылардың бірі.
Гуманизм платформасы саналатын Алматы қаласынан басталғаны символдық мәнге ие. Тамыз айында БҰҰ сенім институционализациясының жаңа кезеңі басталып, 3 тамыз күні Орталық Азия мен Ауғанстанға арналған Тұрақты даму жөніндегі Өңірлік орталық ашылды. Орталық жай ғана құрмет көрсету емес, Қазақстанның аймақтағы үйлестіруші және модератор рөлін мойындау болды.
Түрікменстан, Аваза және жаңа теңдік картасы
Теңізге шыға алмайтын дамушы елдерге (LLDC) арналған БҰҰ-ның үшінші конференциясы геосаяси жіктердің күшеюі аясында Авазада ашылды. Президент Тоқаев-2003 жылдан бастап Алматыда өткен LLDC конференцияларына қатысқан өңірдегі жалғыз мемлекет басшысы. Президент Тоқаев бұл тарихи сәтті еске салып, Қазақстанның ұстанымындағы сабақтастықты атап өтті. Ол теңізге шыға алмайтын елдер үшін жаңа жол картасы болып саналатын 2024–2034 жылдарға арналған Аваза іс-қимыл бағдарламасын қолдады. Бұл тек сабақтастықты ғана емес, сонымен бірге тұжырымдамалық мәнді де көрсетеді: Қазақстан өзінің «құрлық ішіндегі» орналасуын әлдеқашан дипломатиялық және логистикалық ықпал ету тетігіне айналдырған.
2024–2034 жылдарға арналған Авазада қабылданған іс-қимыл бағдарламасы – Ғаламдық Оңтүстік елдерінің мүдделерін елемейтін әлемдік тәртіпке шақыру. Ал Қазақстан – бұл сынды естіп қана қоймай, оған жауап берудің құрылымдық негізін ұсынған санаулы елдердің бірі.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың БҰҰ-ның теңізге шығатын жолы жоқ дамушы елдер (ТШЖДЕ) жөніндегі үшінші конференциясына қатысуы Қазақстанның тұрақты даму ғаламдық күн тәртібін ілгерілетудегі жетекші ұстанымын растады.
Қазақстан және БҰҰ: салмағы бар диалог
Форум қарсаңында, 3 тамызда Алматыда маңызды оқиға орын алды — Президент Тоқаев пен БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриштің Орталық Азия мен Ауғанстан үшін БҰҰ-ның орнықты даму жөніндегі өңірлік орталығын бірлесіп ашуы өтті. Орталық БҰҰ тарапынан институционалдық сенімнің символына айналды және Қазақстанның өңірдегі күш-жігердің үйлестірушісі ретіндегі рөлін мойындады. Ол гуманитарлық үйлестірудің, тұрақты дамудың және аймақтық тұрақтылықтың, соның ішінде трансшекаралық сын-қатерлер мен бейбітшілік бастамаларын қолдаудың өзегіне айналуға арналған.
Екі күннен кейін, 5 тамызда Авазада Гутерриш пен Тоқаев LLDC елдерінің конференциясында географияны кедергі емес, көпірге айналдыруға шақыра отырып, ұстанымдарын сәйкестендіреді. Форумның негізгі мақсаты: физикалық оқшаулану дамуға кедергі келтірмеуі тиіс негізгі қағидатты бекіту.
БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриштің Қазақстанға сапары және Алматыда аймақтық орталықтың ашылуы көп жылғы стратегиялық жақындасудың шарықтау шыңы болып табылады. Қазақстан өзіне назар аудартуға тырыспайды – ол жүйелі, бейбітшілік пен гуманизмге негізделген ұстанымы арқасында назар орталығына айналуда.
Президент Тоқаев тұрақты түрде БҰҰ қауіпсіздік кеңесін реформалау, ғаламдық оңтүстік елдерінің өкілдігін кеңейту және миллиардтаған адамның тағдырына әсер ететін шешімдерге барлық құрлықтардың теңқұқылы қатысуын қолдап келеді.
Бұл жай ғана дипломатия емес – бұл жаһандық өзара құрметтің жаңа идеологиясы.
ТДМ – мемлекеттік жаңа философия ретінде
Халықаралық платформалармен жұмыс істейтін біз үшін бұл анық: Қазақстан орнықты даму мақсаттарын «қолдап» қана қоймай, оларды өзінің ішкі мәніне айналдырады. Үйлестіру кеңесін, цифрлық есеп беру платформасын, ТДМ парламенттік комиссиясын құру-болашақты институттандыру.
2025 жылғы Ұлттық шолу эталонға айналды: тұрақты даму саласындағы 17 мақсат жай ғана декларация болып қалған жоқ. ЖІӨ өсімінен бастап жаңартылатын энергия көздерін енгізуге дейін, инклюзивті білім беруден бастап осал топтарды қолдауға дейін – ТДМ Қазақстанда жаңа әлеуметтік келісімнің өзегіне айналды.
Әсіресе маңызды: бұл күн тәртібі тек жоғарыдан ғана емес, төменнен де – азаматтық қоғам, ҮЕҰ, жастар бастамалары арқылы жүзеге асуда.
Көлік байланысы жаһандық интеграция векторы ретінде
Бүгінгі таңда логистика тек тауарды жеткізу ғана емес, ол геоэкономика және ықпал ету саясаты. Қазақстан дәйекті түрде еуразиялық көліктік сараптама орталығына айналып келеді. Транскаспийлік бағыттардан орта дәлізге дейін болашақтың инфрақұрылымы жасалуда.
Осы тұрғыда көлік және логистика саласындағы Еуразиялық «Mагистральl Awards» сыйлығы ерекше рөл атқарады – бұл тиімділік, тұрақтылық, әділеттілік және цифрландыру қағидаттарын біріктіретін бастама. 2023 жылы Ұлттық сыйлық ретінде тағайындалған, 2024 жылы ол құрлықтық сыйлық мәртебесіне ие болды.
«Mагистраль Awards» жай ғана марапат емес. Бұл жаңа логистикалық стандарттарды мойындау, Еуразия үшін жаңа «көлік Оскары». Бұл барлық магистральдар бойымен қозғалатын дөңгелектердегі жұмсақ қуат.
Теңізге шығу мүмкіндігі жоқ елдерге арналған БҰҰ конференциясында (LLDC3) қабылданған 2024–2034 жылдарға арналған Аваза іс-қимыл бағдарламасының мақсаттары аясында Түрікменстанда өтіп жатқан осы форумда «Mагистраль Awards» сыйлығы болашақта өңірлік көлік бастамалары мен жаһандық сауда жолдарының архитектурасын байланыстыратын буынға айналуы мүмкін. Бұл бастама тұрақты интеграция, цифрландыру және логистикалық үдерістердің ашықтығы идеяларын ілгерілетеді.
Президент Тоқаев атап өткендей, «Қазақстан ішкі-континенттік мемлекеттен Транскаспий бағыты мен «Орта дәліз» сияқты Еуразиялық дәліздерге белсенді қатыса отырып, «жаңа үлгідегі теңіз державасына»айналды.
LLDC елдері жоғары шығындар мен логистикалық кедергілерге тап болған жағдайда, мұндай бастамалар оң бәсекелестікті, тиімділік пен тұрақтылық стандарттарын қалыптастырады. Сыйақының мақсаты – ЕАЭО аясында бірыңғай көлік кеңістігін қалыптастыратын негізгі интеграциялық жобаларды ынталандыру, сондай-ақ Қазақстанды орта держава және Еуразиялық көлік хабы ретінде нығайту жөніндегі Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың бағытын ілгерілету. Сыйақы жаңа көлік маршруттары мен логистикалық стратегияларды қалыптастыру күн тәртібіндегі маңызды оқиға, сондай-ақ Еуразиялық инфрақұрылымдық кооперацияның сәулет орталығы ретінде Қазақстанға деген сенімнің символы болды. Билік пен нарық Awards магистралін халықаралық көлік саясатына стратегиялық әсер ету құралы ретінде қабылдайды.
Гуманизм – ұлттық стратегия ретінде: Алматылық бастама
Мемлекетті ең әлсіздерге қалай қарайтындығы бойынша бағалауға болады. 2019 жылдан бастап Қазақстан өркениеттік гуманизм жолын таңдады – әлеуметтік саясатты реформалаудан бастап жануарларға жауапкершілікпен қарау және зорлық-зомбылықпен күресу бойынша заңнамалық бастамаларға дейін және 2030 жылға дейінгі күн тәртібін ұлттық стратегияларға жүйелі түрде біріктіруде. ЖІӨ өсуінен бастап жаңартылатын энергия көздері мен цифрлық платформаларды дамытуға дейін әрбір вектор тұрақты даму мақсаттарына негізделген. Азаматтық қоғам, жастар бастамалары, сондай-ақ жұмсақ күш пен қоғамдық дипломатия жобалары, соның ішінде халықтың осал және құқығынан айырылған топтардың құқықтарын қорғау стратегиясын қамтитын «Алматылық бастама» және «Тұрақты даму» жобалары ерекше рөл атқарады. Бұл бастама мемлекет пен бизнес саласындағы ар-ұжданы төмен лоббистердің ықпалымен Президенттің бастамасымен қабылданған «Жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы» заңды кері қайтаруға бағытталған әрекеттерге жауап ретінде дүниеге келді. Заңға эвтаназияны – яғни, қамаққа түскен жануарларды мәжбүрлі түрде өлтіруді – қайта енгізу арқылы, олардың еті мен жанама өнімдері жиі қоғамдық тамақтану орындары мен сауда нүктелерінің мәзірін толықтырып, ұлт денсаулығына, қауіпсіздігіне және болашақ ұрпаққа нақты қауіп төндіруде.
Енді Алматылық бастама – жай ғана жануарлар құқығы туралы емес: бұл – еліміздің Президенті жүргізіп отырған өркениеттік бағытты қорғау. Әлсіздерге жасалатын қатыгездік – қоғамдағы кең ауқымды әлеуметтік дерттің бір көрінісі. Алматылық бастама осындай деструктивті үрдістерге қарсы тұрудың символына айналып, барлық прогрессивті күштерді біріктірді.
Көптеген ҮЕҰ, қоғам қайраткерлерінің, журналистердің, блогерлердің және барлық салалардың тәуелсіз сарапшыларының қатысуы арқылы Алматы Азаматтық Альянсы Азаматтық альянстардың жалпыұлттық желісі мен Lions Almaty клубының қолдауымен адамгершілік болашақты қолдайтын ұйым құрды. Қаулылар, даму, әкімдіктерге арналған стандарттар, тыңдаулар және жастармен жұмыс жаңа этикалық стандартты құрайды.
Алматылық бастама – жергілікті жоба ғана емес, ол әділетті Қазақстанның президенттік стратегиясының халықаралық гуманистік күн тәртібіндегі көрінісі. Ол ТДМ тығыз байланысты, soft power жүйесіндегі елдің позициясын күшейтеді және адамгершілік пен тұрақтылық үшін жаһандық күрестің бір бөлігіне айналады.
Осылайша, Қазақстан өзін көлік бағыттарын ғана емес, сонымен бірге әділеттілік, гуманизм және жаһандық сенім бағыттарын қалыптастыратын мемлекет ретінде қадам басып келеді.
Қазақстан: Әділдік бағыты
Бүгінде Қазақстан тек темір жолдар мен логистикалық тораптарды жобалап қана қоймайды. Біз әділеттілік бағыттарын жобалаймыз – Астанадан Авазаға, Алматыдан Нью-Йоркке дейін. Біз әлемге цинизм мен қақтығыстарға гуманитарлық баламаны ұсынып отырмыз. Теңізге шығу мүмкіндігі жоқ елдің бүкіл өңір үшін моральдық маяк бола алатынын дәлелдеп отырмыз.
Биыл әлем БҰҰ-ның 80 жылдығын атап өтуде. Қазақстан бұл күнге нақты ұстаныммен – Қауіпсіздік кеңесін реформалауды қолдау және өңірлік өкілдіктерді кеңейтумен жақындап келеді. Бұл әділетті жаһандану тұжырымдамасын көрсетеді, онда Ғаламдық Оңтүстік елдерінің және орта державалардың мүдделері жаһандық күш орталарымен тең дәрежеде ескерілуі тиіс.
Президент Тоқаев БҰҰ институттарына деген сенімді қалпына келтіру қажеттілігі туралы ашық айтып, миллиардтаған адамдарға қатысты шешімдерді шектеулі елдер қабылдай алмайтынын атап өтті. Қазақстан инклюзивтілікке, құқық пен жауапкершілікке негізделген жаһандық басқару жүйесін қайта іске қосуды қолдайды.
Біздің бағыт тек инфрақұрылымға қатысты емес. Бұл құндылықтар. Бұл сенім. Бұл үлкен идеясы бар орта күш.