Қазақстанда кешірім сұратуды жаза түрі ретінде қолдану мәселесі барған сайын көп талқылауға түсуде.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі (40-бап) жазалардың тізбесін нақты белгілейді: айыппұл, түзеу жұмыстары, қоғамдық жұмыстарға тарту, бостандығын шектеу, бас бостандығынан айыру, қамау және елден шығарып жіберу. Міндеттеп кешірім сұрату бұл тізімде жоқ.
Шын жүректен өкіну (ҚК 53-бабы) жеңілдететін мән-жайларға жатады, алайда ол тек ерікті түрде ғана болуы мүмкін. Сот айыпталушыны кешірім сұрауға мәжбүрлей алмайды – бұл адамның жеке ұстанымы.
Соған қарамастан, сот тәжірибесінде жауапкерлерді көпшілік алдында кешірім сұрауға міндеттеген жағдайлар кездескен. Ұқсас оқиғалар полиция тарапынан да тіркелген, олар кейде ұсталғандарды камера алдында кешірім сұрауға мәжбүрлеген. Мұндай әрекеттер заңгерлер мен құқық қорғаушылар арасында айтарлықтай дау туғызады, өйткені кешірім – бұл адамның жеке пікірін білдіруі, ал оған құқықтық құралдармен немесе әкімшілік қысыммен мәжбүрлеуге болмайды.
Бұл тәжірибені жақтайтындар кешірім әділеттілікті қалпына келтіріп, жәбірленушінің абыройын қорғауға көмектеседі деп санайды. Қарсы тарап болса, мұны жеке еркіндікке араласу және конституциялық құқықтарды бұзу деп бағалайды.
Бір нәрсе анық: Қазақстан заңнамасында «кешірім сұрауға міндеттеу» деген жаза түрі жоқ. Оған кез келген мәжбүрлеу заңды тұрғыдан күмәнді әрі еріктілік қағидатына қайшы келеді.
Сіз қалай ойлайсыз: кешірім сұрау әркімнің жеке таңдауы болып қалуы керек пе, немесе соттар мұндай тәжірибені қолдануға құқылы ма?